Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) to kategoria zaburzeń rozwojowych rozpoznawanych we wczesnym dzieciństwie i trwających przez całe życie. Są to zaburzenia, które rozpoznaje się znacznie rzadziej niż takie zaburzenia, jak ADHD, zaburzenia uczenia się, depresja czy lęk. Nietypowość zachowania autystycznego nadal stanowi wyzwanie dla teorii rozwoju dziecka i koncepcji stojących u podstaw systemu edukacji i metod wychowywania dzieci. Teorie na temat etiologii i terapii ASD powstają i przechodzą do historii, a autyzm nadal jest zagadkowy i kłopotliwy ze względu na wzorce zachowania czy trudne do wyjaśnienia nagłe poprawy i pogorszenia stanu dziecka. Ze względu na różnorodność objawów występujących w przebiegu zaburzeń ze spektrum autyzmu, postawienie właściwej diagnozy stanowi duże wyzwanie dla specjalistów. Badanie każdego zaburzenia psychicznego czy rozwojowego jest zależne od narzędzi, które służą do identyfikacji osób cierpiących na to zaburzenie. Narzędzia badawcze wykorzystywane przez psychologów w procesie diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) mają kluczowe znaczenie dla rzetelności i trafności diagnozy oraz – w konsekwencji – dla trafności podejmowanych decyzji klinicznych i tego, czy dzieci i młodzież z autyzmem uzyskają odpowiednią pomoc.
Przedstawiam Państwu Zestaw Kwestionariuszy do Diagnozy Spektrum Autyzmu (ASRS) autorstwa Sama Goldsteina i Jacka Naglieri (autorzy polskiej adaptacji: Emilia Wrocławska-Warchala i Radosław Wujcik). Metoda ta została opracowana, aby dostarczyć trafne i rzetelne narzędzie do oceny ASD w różnych środowiskach, w których dzieci funkcjonują. Autorzy żywią nadzieję, że będą dobrze służyć praktykom, specjalistom z zakresu opieki zdrowotnej, edukacji i zdrowia psychicznego. Metoda ta może być również bardzo przydatna w badaniach naukowych dotyczących problematyki autyzmu. Warto wspomnieć, że na polskim rynku nie ma narzędzia poświęconego diagnozie zaburzeń ze spektrum autyzmu.
Kwestionariusze ASRS pomagają zidentyfikować cechy ASD u dzieci i młodzieży od drugiego do osiemnastego roku życia. Zestaw składa się z sześciu kwestionariuszy, z których trzy przeznaczone są dla dzieci wieku od 2 do 5 lat, a trzy – dla dzieci w wieku od 6 do 18 lat. Wersje różnią się ze względu na treść pozycji. Pomiędzy wersjami przeznaczonymi dla dzieci młodszych i starszych występują też niewielkie różnice w zakresie skal, które obejmuje kwestionariusz. Zestaw zawiera następujące wersje:
– ASRS (2–5 lat) w wersji dla rodzica,
– ASRS (2–5 lat) w wersji dla nauczyciela,
– ASRS (2–5 lat) w wersji skróconej (rodzic/nauczyciel),
– ASRS (6–18 lat) w wersji dla rodzica,
– ASRS (6–18 lat) w wersji dla nauczyciela,
– ASRS (6–18 lat) w wersji skróconej (rodzic/nauczyciel).
Diagnoza za pomocą kwestionariuszy ASRS uwzględnia szeroki zakres zaburzeń zachowania charakterystycznego dla ASD, takiego jak: trudności związane z relacjami społecznymi i komunikacją, obecność nietypowych form zachowania, sztywność zachowania, nadwrażliwość na bodźce, problemy w relacjach z rówieśnikami i dorosłymi, a także trudności w zakresie samoregulacji. Kwestionariusze zawierają również skalę DSM, której pozycje są bezpośrednio związane z objawami opisanymi w kryteriach diagnostycznych DSM-IV-TR oraz DSM-5. Ważną zaletą ASRS jest to, że jest metodą dostarczającą informacji z wielu źródeł. Posiada wersje dla rodzica oraz dla nauczyciela/opiekuna. Pozwala też na analizę informacji zebranych od obojga rodziców czy kilkorga nauczycieli. Kwestionariusz nie posiada wersji samoopisowej ze względu na specyfikę trudności, jakich doświadczają osoby cierpiące na ASD. Chociaż w celu pogłębionej diagnozy zalecane jest stosowanie kwestionariuszy ASRS w wersji pełnej, dostępne są również wersje skrócone, przydatne, gdy czas badania jest ograniczony lub gdy prowadzone badania służą wytypowaniu dzieci wymagających dalszej pogłębionej diagnozy.
Kwestionariusze ASRS są łatwe w użytkowaniu, a ich konstrukcja umożliwia obliczenie wyników w bardzo krótkim czasie. Doświadczenia zebrane przez autorów oryginalnej wersji metody ASRS sprawiły, że zestaw kwestionariuszy ASRS jest narzędziem skoncentrowanym na diagnozie zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), a pomiar dokonany za jego pomocą charakteryzuje się wysoką rzetelnością i trafnością. Zastosowanie zaawansowanych analiz statystycznych podczas prac nad polską adaptacją ASRS pozwoliło w wyczerpujący sposób wykazać własności psychometryczne tej metody. Wyłącznie w polskiej adaptacji zaproponowano dodatkową metodę wyciągania wniosków diagnostycznych, pozwalającą na jednoczesną integrację danych uzyskanych za pomocą wersji dla rodzica i wersji dla nauczyciela. Sposób ten wykorzystuje analizę funkcji dyskryminacyjnej (DFA).
ASRS jest rekomendowany w celu:
– przesiewowej diagnozy dzieci w środowisku, w którym dzieci funkcjonują;
– pogłębionej diagnozy w kierunku zaburzeń ze spektrum autyzmu;
– identyfikacji obszarów funkcjonowania dotkniętych występującym zaburzeniem;
– oceny postępów działań terapeutycznych.
Więcej informacji na temat metody w:
Goldstein, S. i Naglieri J.A. Polska adaptacja: Wrocławska-Warchala, E. i Wujcik, R.
(2016). Zestaw Kwestionariuszy do Diagnozy Spektrum Autyzmu ASRS. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Emilia Wrocławska-Warchala
Radosław Wujcik
Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego