Poziom zaufania, w badaniach psychologicznych, definiowany jest zazwyczaj jako poziom akceptacji ryzyka związanego z tym, że ktoś inny ma podjąć decyzję, która wpłynie na nasz los. Z wysokim zaufaniem mamy do czynienia wtedy, gdy przekonani jesteśmy o pozytywnych intencjach drugiej osoby, oczekujemy, że nie wykorzysta ona naszej słabości, bierze pod uwagę nasze dobro i nie narazi nas na stratę (Van Lange, 2015).
Ludzie znacząco różnią się poziomem zaufania. Wskaźniki odziedziczalności tej cechy są wyjątkowo niskie, a zróżnicowanie międzykulturowe i międzynarodowe znaczne (Balliet & Lange, 2013). Wpływa na to wiele zmiennych. W perspektywie rozwojowej rozpocząć można od wpływu wczesnych interakcji z opiekunami. Dzieci, których opiekunowie są wrażliwi i przyjaźni, już w pierwszym roku życia są zaskoczone, gdy obserwują scenkę, w której „duży obiekt” nie chce pomóc „małemu obiektowi” wejść po stromym wzniesieniu (Johnson, Dweck, & Chen, 2007). Wyraźnie oczekują pozytywnych intencji w bliskiej relacji. W przyszłości, już jako dorośli, mają tendencję do podobnych oczekiwań względem swoich partnerów (Zayas, Mischel, Shoda, & Aber, 2010).
Wczesne relacje emocjonalne to jednak tylko drobny element układanki. Już w wieku 3 lat dzieci zwracają uwagę na to, w jakim stopniu mogą mieć zaufanie do informacji przekazywanych przez inne osoby. Zaczyna odgrywać rolę autorytet epistemiczny, czyli ocena tego, czy rozmówca jest merytorycznie kompetentny w danej dziedzinie. Dzieci selektywnie imitują opinie tych, których wiedza okazała się być trafna w przeszłości, a nie zadają dodatkowych pytań osobom, które się myliły (Harris, 2007). Pojawia się interesujące pytanie, na które nie mamy jeszcze pełnej odpowiedzi empirycznej. Co dzieje się z ogólnym zaufaniem, w sytuacji, gdy dochodzi do wyraźnego rozdźwięku między ufnością co do intencji oraz ufnością, co do wiedzy? Przykładowo, czy dzieci przestają ufać opiekunom, do których są bezpiecznie przywiązane, ale którzy okazują się być nierzetelni pod względem wiedzy? Czy ufają tym, którzy są kompetentni, ale emocjonalnie nie godni zaufania?
Zaufanie w okresie przedszkolnym ma wpływ na zdolność do odraczania przez dzieci gratyfikacji. W typowym schemacie eksperymentalnym dzieci maja możliwość natychmiastowego uzyskania małej nagrody, lub powstrzymania się od reakcji i czekania na nagrodę większą, która ma pojawić się po określonym czasie. Kluczowym okazuje się być to, czy osoba, która obiecuje większą, odroczoną nagrodę, jest postrzegana jako godna zaufania. Dzieci nie są skłonne czekać na dużą nagrodę, gdy miały wcześniej możliwość obserwacji, jak osoba, która obiecuje im tę nagrodę, kłamie komuś innemu (Michaelson & Munakata, 2016). Zaufanie wpływa zatem na istotne elementy samo-kontroli zachowania, na umiejętność dążenia do długofalowych celów i powstrzymania impulsywnych reakcji.
We wczesnym okresie szkolnym coraz większe znaczenie zyskuje percepcja ogólnego klimatu społecznego. Dotrzymywanie obietnic, a szczególnie dyskrecja i poufność w dzieleniu się osobistymi sekretami okazuje się być bardzo istotnym korelatem ogólnej adaptacji szkolnej dzieci w wieku 6 lat (Betts, Rotenberg, & Trueman, 2013). Dzieci, które mają zaufanie względem innych oraz same wykazują się odpowiedzialnością za dane słowo, są jednocześnie bardziej zaangażowane w zadania szkolne i pracują z większą radością i satysfakcją. W przyszłości będzie się to przekładać na czynniki kluczowe w analizie poziomu zaufania społecznego osób dorosłych: poziom zaufania do instytucji społecznych, przestrzeganie i kontrolowanie norm wspólnego życia oraz zaufanie względem obcych.
To właśnie dzięki zaufaniu względem obcych możliwa jest ludzka współpraca na szeroką skalę prowadzona w warunkach „szumu informacyjnego”, czyli często bez możliwości szybkiego weryfikowania intencji. W ostatnich latach możemy zaobserwować niepokojący spadek poziomu zaufania względem osób obcych w Europie. W kolejnym tekście postaram się poszukać odpowiedzi na pytanie, jakie mogą być niektóre tego przyczyny i konsekwencje.
Ł. Tanaś,
Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS.
Literatura cytowana
Balliet, D., & Lange, P. a. M. Van. (2013). Trust, punishment, and cooperation across 18 societies: A meta-analysis. Perspectives on Psychological Science, 8, 363–379. doi:10.1177/1745691613488533
Betts, L. R., Rotenberg, K. J., & Trueman, M. (2013). Young children’s interpersonal trust consistency as a predictor of future school adjustment. Journal of Applied Developmental Psychology. doi:10.1016/j.appdev.2013.09.003
Harris, P. L. (2007). Trust. Developmental Science, 10(1), 135–138. doi:10.1111/j.1467-7687.2007.00575.x
Johnson, S. C., Dweck, C. S., & Chen, F. S. (2007). Evidence for infants’ internal working models of attachment. Psychological Science, 18(6), 501. Retrieved from http://pss.sagepub.com/content/18/6/501.short
Michaelson, L. E., & Munakata, Y. (2016). Trust matters: Seeing how an adult treats another person influences preschoolers’ willingness to delay gratification. Developmental Science, n/a–n/a. doi:10.1111/desc.12388
Van Lange, P. a. M. (2015). Generalized Trust: Four Lessons From Genetics and Culture. Current Directions in Psychological Science, 24(1), 71–76. doi:10.1177/0963721414552473
Zayas, V., Mischel, W., Shoda, Y., & Aber, J. L. (2010). Roots of Adult Attachment: Maternal Caregiving at 18 Months Predicts Adult Peer and Partner Attachment. Social Psychological and Personality Science, 2(3), 289–297. doi:10.1177/1948550610389822