Inspiracją do napisania tego tekstu był jakiś czas temu post na Facebooku, promujący kampanię „Zobacz … Znikam” (zobaczznikam.pl), mającą zwiększać społeczną świadomość odnośnie do samobójstw, popełnianych przez dzieci i młodzież. Zastanawiając się nad tematyką grudniowego artykułu do Biuletynu WOT PTP, wpisałem hasło „uwewnętrzniona homofobia” (ang. internalized homophobia”). Aktualny kontekst społeczno-kulturowy w odniesieniu do różnorodności seksualnej i genderowej (płciowej) w Polsce odbieram, jako coraz bardziej agresywny i przemocowy, stąd opresyjny względem osób LGBTQIA. W takiej sytuacji rośnie prawdopodobieństwo, że osoby przeżywające swoją seksualność i/lub gender niestandardowo, będą uwewnętrzniały, przychodzące z zewnątrz, niechęć czy wręcz nienawiść i będą traktowały siebie w autodestrukcyjny sposób – używając metod i argumentów opresora. Właśnie tym jest uwewnętrzniona homofobia. Tak więc wpisałem to hasło w pole wyszukiwarek baz publikacji naukowych.
Na jednym z pierwszych miejsc znalazł się artykuł: Skerrett, D.M., Kõlves, K., De Leo, D. (2014) Suicides among LGBT populations in Australia: An analysis of the Queensland Suicide Register, Asia Pacific Psychiatry, 6, 440-446. Przeczytałem streszczenie, przypomniałem sobie post nt. samobójstw i postanowiłem opisać dla Czytelniczek_ów Biuletynu wyniki badań autorów. Dodatkowe poszukiwania w Sieci poskutkowały odnalezieniem przeze mnie dużego raportu na ten temat, przygotowanego w Australii, którego wspomniany artykuł był jedynie podsumowaniem: Skerrett, D. M., Kõlves K., & De Leo, D. (2015). Suicidal Behaviours in LGBT Populations. Final Report to the beyondblue. W powstanie raportu zaangażowane były: Griffith University, Australian Institute for Suicidal Research and Prevention oraz National Centre of Excellence in Suicide Prevention.
Grupę badaną tworzyło 35 osób: 10 lesbijek, 22. gejów, dwie osoby biseksualne oraz jedna osoba transgenderowa (skorzystano z Queensland Suicide Register, czyli bazy danych nt. samobójstw w australijskim stanie Queensland). W projekcie przewidziano dwie grupy kontrolne. Pierwsza składała się z osób nie-LGBT, które popełniły samobójstwo. Drugą stanowiły żyjące osoby LGBT. W każdej z grup kontrolnych przewidziano po trzy osoby, przypadające na każdą z osób z grupy kontrolnej. Podstawowym narzędziem badawczym była metoda autopsji psychologicznej (ang. psychological autopsy study, PA), służąca do analizy okoliczności życiowych danej osoby, poprzedzających jej samobójstwo. Polega ona na przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu z informatorem dobrze znającym kontekst życiowy osoby zmarłej. Scenariusz wywiadu wykorzystanego w prezentowanym badaniu obejmował m.in. takie sekcje, jak: demografia, seksualność i gender, historia prób samobójczych, historia problemów zdrowotnych (somatycznych i psychicznych), skala uwewnętrznionego wstydu, skala uwewnętrznionej trans-/homofobii, inwentarz osobowości, kwestionariusz nt. zainteresowań i przyjaźni. Zebrano 27 wywiadów od informatorów, znających osoby LGBT, które odebrały sobie życie. Osoby z grupy kontrolnej żyjących LGBT ustosunkowały się do zagadnień PA w wersji tego narzędzia, będącej samoopisem.
Najważniejsze wnioski z raportu są następujące:
- Samobójstwa popełniane przez młodsze osoby LGBT (w wieku 19-30 lat), związane były przede wszystkim z brakiem akceptacji dla seksualności/genderu (przez rodzinę, ale także przez osobę decydującą się na odebranie sobie życia).
- Osoby LGBT, które popełniły samobójstwo były bardziej niezadowolone ze swojej wagi i wyglądu, w porównaniu z żyjącymi osobami LGBT z grupy kontrolnej.
- Osoby LGBT, które popełniły samobójstwo czuły się zdecydowanie gorzej, w porównaniu z żyjącymi osobami LGBT z próby kontrolnej, odnośnie do własnej tożsamości. Także wskaźniki uwewnętrznionej trans-/homofobii oraz uwewnętrznionego wstydu były w pierwszej grupie podwyższone.
- Osoby LGBT, które zdecydowały się popełnić samobójstwo, przechodziły przez proces ujawnienia się (ang. coming-out) średnio dwa lata wcześniej, w porównaniu z żyjącymi osobami LGBT z grupy kontrolnej.
- W życiu osób LGBT, które popełniły samobójstwo, często występował konflikt w relacji miłosnej (było to szczególnie wyraźne w grupie starszych osób LGBT, czyli w wieku 32-61 lat).
- Osoby LGBT, które popełniły samobójstwo, w porównaniu z żyjącymi LGBT z grupy kontrolnej, z większym prawdopodobieństwem doświadczyły w ciągu życia zarówno przemocy fizycznej, jak i seksualnej.
- Osoby LGBT, które popełniły samobójstwo, w porównaniu z żyjącymi LGBT z grupy kontrolnej, z większym prawdopodobieństwem doświadczały dużego epizodu depresyjnego (w odniesieniu do osób zmarłych, chodzi o okres czasu, kiedy podjęta została skuteczna próba samobójcza; w odniesieniu do osób z grupy kontrolnej – dotyczy czasu, kiedy przeprowadzany był wywiad). Także zaburzenia lękowe występowały częściej w tej pierwszej grupie.
- Wcześniejsza próba samobójcza występowała częściej w grupie osób LGBT, które ostatecznie popełniły samobójstwo, w porównaniu z żyjącymi LGBT z grupy kontrolnej.
- Częstość uzależnienia od przyjmowania substancji psychoaktywnych była większa w grupie osób LGBT, które popełniły samobójstwo, w porównaniu z żyjącymi osobami LGBT z grupy kontrolnej.
- Osoby LGBT, które popełniły samobójstwo, w porównaniu z żyjącymi osobami LGBT z grupy kontrolnej, z większym prawdopodobieństwem znajdowały się pod opieką psychiatry, były w trakcie farmakoterapii oraz były pacjentami ośrodków udzielających pomocy w zakresie zdrowia psychicznego.
- Częstość HIV/AIDS była wyższa wśród osób LGBT, które popełniły samobójstwo, w porównaniu z osobami nie-LGBT, które odebrały sobie życie. Nie stwierdzono natomiast różnicy w odniesieniu do częstości HIV/AIDS, porównując osoby LGBT, które popełniły samobójstwo oraz żyjące osoby LGBT z próby kontrolnej.
Autorzy raportu, bazując na wynikach przeprowadzonego badania, dzielą się także praktycznymi sugestiami odnośnie do pomocy psychologicznej osobom LGBT. Przede wszystkim wskazują na konieczność uwzględnienia specyfiki klientów LGBT w różnego rodzaju formach wsparcia i pomocy psychologicznej. Dotyczyłoby to m.in. poradnictwa rodzinnego oraz dla par, programów edukacyjnych i profilaktycznych przeprowadzanych w szkołach, czy kampanii informacyjnych, ukierunkowanych na zredukowanie efektów piętna społecznego, z jakim związane jest bycie osobą LGBT. Jednym z najistotniejszych faktów nt. sytuacji życiowej osób LGBT, które zdecydowały się na odebranie sobie życia, był brak akceptacji dla ich seksualności i/lub genderu ze strony najbliższych (w szczególności rodziców) oraz ich samych. Taki stan rzeczy skutecznie paraliżuje możliwość pełnego, niezakłóconego rozwoju tożsamości LGBT, wzbudza niechęć do siebie oraz innych osób LGBT; zostawia z poczuciem, że świat niegdyś bliskich relacji, stał się zagrożeniem.
Wyniki tego badania poruszyły mnie także w kontekście czasu, w którym piszę ten tekst. Zbliżają się Święta Bożego Narodzenia. Bez względu na to, czy ktoś jest wierzący czy nie, Wigilia często kojarzy się nam z rodzinnością i celebrowaniem bycia razem. Tymczasem, jest całkiem prawdopodobne, że spora część osób LGBT cierpi w tym czasie samotność. I bywa to, paradoksalnie, samotność wśród ludzi: rodziców, braci, sióstr, przyjaciół. Nieakceptowanie siebie oraz brak akceptacji ze strony innych skutecznie spycha do przysłowiowej „szafy”. W tej „szafie” może nie dać się żyć …
Pełna wersja raportu dostępna jest tutaj:
https://www.beyondblue.org.au/docs/default-source/research-project-files/suicidal-behaviours-in-lgbt-populations.pdf?sfvrsn=0 (dostęp on-line: 18.12.2016)
dr n. med. Daniel Bąk