W tym numerze Biuletynu chcę Państwa zachęcić do lektury raportu z badania, dotyczącego opieki nad starzejącymi się osobami LGBT, autorstwa Chengshi Shiu (University of Washington), Anny Muraco (Loyola Marymount University, Los Angeles) oraz Karen I. Fredriksen-Goldsen (University of Washington).
Zdecydowałem się na ten artykuł z dwóch powodów. Po pierwsze, chcę zwrócić uwagę na istnienie starszych osób LGBT. W moim odczuciu społeczność LGBT w Polsce (jest tak zapewne w większości krajów) utożsamiana jest przede wszystkim z postacią młodego geja, żyjącego w dużym mieście, dobrze wykształconego konsumenta. Tym sposobem swoistemu zamazaniu ulegają kwestie dotyczące gejów, mających inną „metryczkę demograficzną” oraz te, związane z pozostałymi grupami tożsamościowymi LGBT np. z lesbijkami czy osobami trans. Niewidzialne stają się wtedy także starzejące się osoby LGBT. Jednocześnie, ich niewidzialność ma dodatkowe przyczyny. Podobnie, jak inne osoby ze społeczności LGBT, funkcjonują one często w ukryciu, nie decydując się na ujawnienie swojej tożsamości seksualnej. Ponadto, jako starzejące się, podlegają one temu samemu procesowi społecznego piętnowania ze względu na podeszły wiek, co osoby heteroseksualne. Tak więc, są uznawane za niepotrzebne, stanowiące ciężar dla innych, nieposiadające pasji oraz aseksualne.
Po drugie, chcę zwrócić uwagę na sytuację życiową starzejących się osób LGBT, jako tych, które wymagają wsparcia i opieki. Kwestia sprawowania opieki nad starszą osobą LGBT łączy w sobie wiele wątków. Będą to przede wszystkim zagadnienia związane z różnymi konsekwencjami procesu starzenia oraz dyskryminacją ze względu na tożsamość seksualną, w tym brakiem instytucjonalnego wsparcia dla partnerek_ów osób LGBT – czyli ich potencjalnych opiekunek_ów, co wynika z niemożności prawnego uznania jednopłciowego partnerstwa w części krajów (także w Polsce).
Autorki_rzy opisywanych tutaj badań zauważają, że choć temat niesienia nieformalnej (ang. informal, czyli niezinstytucjonalizowanej, nieodpłatnej, świadczonej przez partnerki_rów i przyjaciół_ki) opieki osobom starszym stanowił dotychczas przedmiot wielu badań, to równie rozległej analizie nie poddano zjawiska opiekowania się osobami starszymi w społeczności LGBT. Jeśli już takie badania prowadzono, to miały one raczej charakter jakościowy. W rezultacie brakuje danych ilościowych, opisujących: wymagania, jakim muszą sprostać osoby pomagające, dostępne im źródła wsparcia oraz psychologiczne konsekwencje bycia osobą pomagającą. Ponadto zauważono, że większość badań dotyczących sprawowania opieki, odnosiła się do pomocy udzielanej przez biologiczną rodziną oraz męża/żonę; względnie niewiele wysiłku badawczego włożono dotychczas w analizę procesu niesienia pomocy przez przyjaciół_ki. Autorki_rzy prezentowanej tutaj pracy postanowili podjąć próbę zapełnienia tych luk. Zdecydowali się zbadać, w jaki sposób rodzaj relacji z osobą otrzymującą pomoc (przyjacielska vs związek romantyczny) był związany z wymaganiami dotyczącymi opieki, zasobami dostępnymi dla osoby pomagającej oraz konsekwencjami dla zdrowia psychicznego osób pomagających.
Informacje na temat osób badanych pochodziły z bazy danych projektu National Health, Aging and Sexuality Study: Caring and Aging with Pride, w ramach którego uzyskano dane od 2560 osób LGBT, żyjących w 11. większych społecznościach na terenie USA, które w 2010 miały 50 lub więcej lat. Spośród nich wyłoniono grupę 451 osób, które deklarowały niesienie pomocy żonie/mężowi, partnerce_owi (52%) lub przyjaciółce_elowi (48%). Większość z nich (93%) określiła się, jako osoby białe (ang. White), geje lub lesbijki. Zmiennymi analizowanymi w opisywanym badaniu były: [1] wymagania związane z opieką (zakres opieki, liczba godzin opieki/tydzień, długość trwania opieki w miesiącach, pieniądze przeznaczane na opiekę), [2] relacja między osobami – niosącą i przyjmującą pomoc (mąż/żona/partner_ka lub przyjaciółka_el), [3] zasoby społeczne (wsparcie w postaci kontaktu fizycznego, wsparcie uczuciowo-informacyjne, wsparcie w postaci pozytywnych kontaktów interpersonalnych, wsparcie w postaci kontaktu opartego na przywiązaniu), [4] stres doświadczany przez osobę niosącą pomoc (mierzony kwestionariuszowo), [5] objawy depresyjne (mierzone kwestionariuszowo), [6] charakterystyka demograficzna. Najpierw wybrane zmienne przeanalizowano w porównaniu pomiędzy grupami osób niosących pomoc mężowi/żonie/partnerce_owi lub przyjaciółce_elowi, co pozwoliło na uzyskanie ogólnego obrazu podobieństw i różnic pomiędzy wspomnianymi grupami. Następnie, wykorzystując modelowanie równań strukturalnych, analizowano związki pomiędzy zmiennymi. Poniżej wymieniono najważniejsze wyniki przeprowadzonego badania:
- Osoby LGBT niosące pomoc przyjaciółkom_ołom zadeklarowały mniejszą liczbę rodzajów świadczonej opieki, spędzanie mniejszej liczby godzin w tygodniu na sprawowaniu opieki, sprawowanie opieki przez krótszy czas oraz przeznaczanie mniejszych środków finansowych na opiekę, w porównaniu z osobami LGBT opiekującymi się żoną/mężem/partnerką_em.
- Osoby LGBT niosące pomoc przyjaciółkom_ołom doświadczyły mniejszego wsparcia społecznego w porównaniu z osobami LGBT opiekującymi się żoną/mężem/partnerką_em.
- Osoby LGBT niosące pomoc przyjaciółkom_ołom oraz te opiekujące się żoną/mężem/partnerką_em nie różniły się poziomem doświadczanego stresu oraz występowaniem objawów depresyjnych.
- Wymagania dotyczące opieki były pozytywnie związane z poziomem doświadczanego stresu oraz, niebezpośrednio, z wyższym poziomem objawów depresyjnych. Ponadto, na wystąpienie powyższych zależności nie miał wpływu rodzaj relacji pomiędzy osobami – niosącą i otrzymującą pomoc.
- Wsparcie społeczne było negatywnie związane z wymaganiami dotyczącymi opieki, doświadczanym stresem oraz objawami depresyjnymi.
- Wśród osób LGBT niosących pomoc, wymagania związane z opieką były pozytywnie związane z doświadczanym stresem, który z kolei był pozytywnie związany z objawami depresyjnymi.
- Ponadto, związek pomiędzy wymaganiami dotyczącymi opieki (stresor) oraz objawami depresyjnymi był zapośredniczony w doświadczanym stresie.
Jako ograniczenia tego badania, za autorkami_ami należy wymienić: [1] uzyskane wyniki dotyczą zależności korelacyjnych, a nie przyczynowo-skutkowych, [2] analizowane dane miały charakter samoopisu, który jest podatny na zniekształcenia, [3] dane pochodziły od osób tworzących społeczności, stąd nie ma gwarancji, że wyniki badań mogą służyć do tworzenia uogólnionych wniosków.
W omawianym artykule zwrócono uwagę, że szczególnie interesującym wynikiem jest podobny poziom doświadczanego stresu i objawów depresyjnych u osób opiekujących się przyjaciółkami_mi oraz tych, niosących pomoc mężom/żonom/partnerkom_om, choć wymagania dotyczące opieki były większe w tej drugiej grupie (ale wsparcie społeczne mniejsze w pierwszej grupie). Znaczenie opieki nad osobami starszymi ze strony przyjaciół_ek będzie rosło. Wynika to z faktu, że czynniki społeczne i demograficzne wpływają na zmniejszenie potencjału współczesnych rodzin do świadczenia nieformalnej opieki na rzecz starszych jej członkiń_ów. Chodzi tu m.in. o dużą mobilność ludzi, rosnącą liczbę rodzin z jednym rodzicem czy tworzenie nowych rodzin przez osoby, które zakończyły poprzedni związek, w którym zostały rodzicami. Autorki_rzy podkreślają, że znaczenie przyjaciół_ek może być szczególne w przypadku opieki nad starszymi osobami LGBT. Te, w porównaniu z osobami heteroseksualnymi, z większym prawdopodobieństwem nie mają dzieci bądź innych biologicznych lub rozpoznawanych przez prawo krewnych, mogących otoczyć je opieką na starość.
Shiu, Muraco oraz Fredriksen-Goldsen oczywiście apelują także o konieczne zmiany legislacyjne oraz dobre praktyki, uwzględniające oraz doceniające fakt opieki nad osobami starszymi ze strony przyjaciół_ek w społeczności LGBT. Trzeba jednak zauważyć, że w warunkach amerykańskich apel ten brzmi inaczej niż w Polsce. W naszym kraju osoby tej samej płci tworzące razem dom, są rozpatrywane przez prawo jako sobie obce. I prawdopodobnie wiek podeszły osób LGBT jest jedną z ostatnich rzeczy, nad którymi zastanawia się polski ustawodawca, wielokrotnie już odmawiając uchwalenia prawa o związkach partnerskich.
dr Daniel Bąk
Literatura:
Shiu, C., Muraco, A., Fredriksen-Goldsen, K. (2016). Invisible Care: Friend and partner care among older lesbian, gay, bisexual, and transgender (LGBT) adults. Journal of the Society for Social Work and Research, 7, 527-546.