W dawnej polskiej komedii „Gangsterzy i filantropi” jeden z bohaterów grany przez Gustawa Holoubka, tuż przed wydaniem wyroku sądowego obawiał się jego surowości, ponieważ wyrok ten miał zapaść w „poniedziałek – dzień bezmięsny”. Wyrok okazał się skazujący, a Holoubek filozoficznie go skomentował: „wszystkiemu winien dorsz”. Jak pokazują najnowsze badania opublikowane w piśmie Psychological Science (Cho, Barnes, & Guanara, 2016), dyskomfort sędziów – spowodowany wprawdzie nie dietą, lecz niewyspaniem – w istocie przyczynia się do zaostrzenia wydawanych przez nich wyroków sądowych.
Deprywacja snu ma fatalne skutki dla funkcjonowania człowieka: w warunkach braku snu mózg gorzej funkcjonuje. Zmniejszają się zasoby pamięci roboczej (Chee & Choo, 2004), a funkcje poznawcze ulegają uszkodzeniu – gorzej rozwiązywane są zadania logiczne, a nawet mniej sprawnie dokonywane są sądy dotyczące finansowych zysków i strat (Venkatraman, Huettel, Chuah, Payne, & Chee, 2011). Ale skutki niewyspania obejmują także funkcjonowanie w sytuacjach społecznych – ludzie stają się bardziej impulsywni i skłonni są widzieć większe zagrożenie w sytuacjach transgresji moralnych. Analizy Cho, Barnesa i Guarany pokazały, że także niewyspani z powodu zmiany czasu sędziowie wydają surowsze wyroki.
Wcześniejsze badania nad skutkami zmiany czasu pokazały, że coroczne wiosenne przesuwanie zegarów o godzinę do przodu pozwala na oszczędności na świetle, ale nie oszczędza ludzi (Barnes & Wagner, 2009). W poniedziałki następujące po zmianie czasu na letni ludzie śpią przeciętnie o 40 minut krócej i w efekcie liczba wypadków – przy pracy (np. w kopalniach), ale i drogowych – tego dnia jest prawie 4 razy większa. Nie chodzi o samą zmianę czasu – po zimowej, gdy cofamy zegary, nie obserwuje się tych fatalnych skutków.
Cho i współpracownicy analizowali natomiast długość wyroków sądowych wydanych w sprawach karnych przeciwko obywatelom amerykańskim w latach 1992 – 2003. Porównywano wyroki wydane w poniedziałki następujace bezpośrednio po niedzielnej zmianie czasu na letni (ogółem 1252 przypadki) z tymi wydanymi tydzień wcześniej i tydzień później (ogółem 2785 przypadków). Analizy uwzględniały to, że wyroki były wydawane w różnych okręgach, w których mogły występować różnice dotyczące przewidzianych kar. Wzięto pod uwagę także roczne trendy w surowości wyroków oraz wiele innych zmiennych, które mogą mieć związek z długością wyroków: wiek, płeć, rasę oskarżonych, ich historię i ewentualne wcześniejsze skazania. Po uwzględnieniu wszystkich tych zmiennych okazało się, że wyroki sądowe wydane w „senne poniedziałki” były przeciętnie o 5% dłuższe niż te wydane w poprzedzające i następujące tydzień po letniej zmianie czasu.
Oczywiście, wyniki tak prowadzonych badań nie pozwalają na wnioski przyczynowo-skutkowe. Dopiero badania eksperymentalne pozwoliłyby zweryfikować rolę niedoboru snu jako bezpośredniej przyczyny. Analizy te jednak sugerują, że to niewyspanie może uszkadzać tak subtelne formy rozumowania jak rozumowanie moralne. Prawdopodobnie z powodu upatrywanego większego zagrożenia ze strony osób łamiących prawo, wyroki sądowe wydawane w takich warunkach różnią się od tych wydawanych w warunkach bardziej optymalnych. Temida okazuje się także podlegać ludzkim słabościom – dyskomfort odczuwany przez sędziów przejawia się w ich większej niż zwykle surowości. Wszystkiemu winien dorsz.
dr Aleksandra Cisłak, psycholożka społeczna, adiunkt na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, wiceprezes Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej
Literatura cytowana
Cho, K., Barnes, C. M., & Guanara, C. L. (2016). Sleepy Punishers Are Harsh Punishers. Psychological Science, 0956797616678437. https://doi.org/10.1177/0956797616678437
Barnes, C. M., & Wagner, D. T. (2009). Changing to daylight saving time cuts into sleep and increases workplace injuries. Journal of Applied Psychology, 94(5), 1305–1317. https://doi.org/10.1037/a0015320
Chee, M. W. L., & Choo, W. C. (2004). Functional Imaging of Working Memory after 24 Hr of Total Sleep Deprivation. The Journal of Neuroscience, 24(19), 4560. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.0007-04.2004
Venkatraman, V., Huettel, S. A., Chuah, L. Y. M., Payne, J. W., & Chee, M. W. L. (2011). Sleep Deprivation Biases the Neural Mechanisms Underlying Economic Preferences. The Journal of Neuroscience, 31(10), 3712. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.4407-10.2011