Psycholog, który podejmuje decyzje dotyczące powierzenia opieki nad dzieckiem osobom chcącym je adoptować lub zostać rodzicami zastępczymi, musi dysponować informacjami pozwalającymi ocenić ich predyspozycje do bycia rodzicami. Narzędziem, które ma mu pomóc w uzyskaniu takich informacji, jest Kwestionariusz CUIDA do oceny kandydatów na rodziców adopcyjnych, opiekunów, opiekunów prawnych i mediatorów. Powstał on w Hiszpanii i we wszystkich krajach hiszpańskojęzycznych jest obowiązkowo stosowany do diagnozowania kandydatów na rodziców adopcyjnych. Pozwala na ocenę 14 zmiennych osobowościowych, w tym takich, które od dawna bywają przedmiotem pomiaru (np. Asertywność, Samoocena, Stabilność emocjonalna), jak i kilku nowych, na przykład Zdolność tworzenia więzi uczuciowych czy Umiejętność radzenia sobie ze stratą. Ma trzy skale kontrolne umożliwiające wyeliminowanie nietrafnych protokołów (skale Nieuważności i Niespójności) oraz uwzględnienie w interpretacji stopnia, w jakim badany idealizuje obraz siebie (skala Aprobaty społecznej). Wyniki kwestionariusza CUIDA można też ujmować w postaci trzech czynników bardziej ogólnych (czynniki II rzędu): Opieka odpowiedzialna, Opieka uczuciowa oraz Wrażliwość na innych.
Wersja polska kwestionariusza CUIDA składa się ze 175 pozycji, na które odpowiada się na 4-punktowej skali. Zostały opracowane dwa rodzaje norm: dla osób dorosłych w wieku 20–59 lat z populacji ogólnej oraz dla kandydatów na rodziców adopcyjnych. Z tych pierwszych należy korzystać wtedy, gdy kwestionariusz jest stosowany w celach rozwojowych lub w badaniach naukowych. Natomiast normy dla kandydatów na rodziców adopcyjnych powinny być wykorzystywane wtedy, gdy kwestionariusz stosowany jest w celach diagnostycznych i od uzyskanych wyników zależy jakaś ważna dla badanego decyzja.
Znormalizowane są wyniki w poszczególnych skalach i to one są wykorzystywane w interpretacji. Analizie podlega profil wyników, uwzględniający wszystkie skale. Interpretując profil, należy brać pod uwagę nie tylko wynik w każdej skali z osobna, ale też relacje między nimi. Na przykład wysoki wynik w skali Altruizmu inaczej interpretujemy, gdy towarzyszy mu wysoki wynik w skali Empatii, a inaczej – gdy w skali Empatii wynik jest niski.
Kwestionariusz CUIDA nie dostarcza wyniku ogólnego, bowiem nie ma jednego zestawu cech optymalnych, najbardziej pożądanych w każdym przypadku, bez względu na to, kogo i w jakim celu diagnozujemy. Inne cechy mają kluczowe znaczenie gdy szukamy mediatorów czy opiekunów do domu opieki społecznej, a inne gdy oceniamy czy ktoś może zostać rodzicem adopcyjnym. Waga tych samych zmiennych jest inna, gdy ktoś chce adoptować dziecko, ponieważ nie pragnie mieć własnego, biologicznego potomstwa, a inna, gdy ktoś stracił dziecko i biologicznego mieć już nie może. Najbardziej pożądany profil osoby, która chce adoptować niemowlaka, wygląda inaczej niż profil osoby, która jest kandydatem na rodzica adopcyjnego nastolatka. Podręcznik opisuje różne możliwe przypadki zastosowania kwestionariusza, informując jednocześnie, jakie cechy mają szczególne znaczenie w każdym z nich.
Rzetelność skal (z niewielkimi wyjątkami) jest w pełni satysfakcjonująca i umożliwia wykorzystanie wyników w celach diagnostycznych, w badaniach indywidualnych. Analizy rzetelności z wykorzystaniem teorii odpowiadania na pozycje testu IRT wykazały, że w większości skal bardziej rzetelne są wyniki niskie, co oznacza, że z większą precyzją i pewnością ocenia się tych badanych, którym brakuje pewnych cech wymaganych do opieki nad innymi osobami.
Analizy trafności polskiej wersji kwestionariusza CUIDA pokazały po pierwsze, że wyniki w skalach podstawowych i czynnikach II rzędu ujemnie korelują z tymi wynikami Skali Postaw Rodzicielskich SPR M. Plopy, które wskazują na postawy rodzicielskie niekorzystnie wpływające na rozwój dziecka, natomiast dodatnio korelują z wynikami, które świadczą o postawach korzystnych dla rozwoju dziecka. Takie rezultaty przemawiają za trafnością skal kwestionariusza CUIDA jako miar predyspozycji do sprawowania opieki rodzicielskiej. Po drugie, wyniki w skalach kwestionariusza CUIDA istotnie korelują z wynikami w skalach wchodzących w skład obszarów Kompetencje społeczne i Natura psychologiczna z Bochumskiego Inwentarza Osobowościowych Wyznaczników Pracy BIP. Inwentarz BIP przeznaczony jest do pomiaru wymiarów osobowości ważnych z punktu widzenia efektywnego funkcjonowania zawodowego na różnych stanowiskach. Uzyskane korelacje pozwalają więc wnioskować, że CUIDA może być trafnym narzędziem do badania kandydatów do prac, w których szczególne znaczenie dla efektywnego funkcjonowania zawodowego mają kompetencje społeczne, stabilność emocjonalna, odporność na stres. Po trzecie, wyniki badań walidacyjnych pokazują, że kwestionariusz CUIDA trafnie mierzy cechy ważne dla adekwatnego wypełniania obowiązków rodzicielskich. Okazało się bowiem, że rodzice dysfunkcyjni, czyli tacy, którzy są niezdolni do zapewnienia dziecku właściwej opieki (między innymi rodzice stosujący przemoc wobec dziecka, molestujący je, uzależnieni od alkoholu lub narkotyków, bezradni wychowawczo) uzyskują niższe wyniki w skalach podstawowych i czynnikach II rzędu niż rodzice, którzy należycie wypełniają swe obowiązki wobec dziecka. Dla rodziców dysfunkcyjnych szczególnie charakterystyczne są obniżone wyniki w czynnikach II rzędu i w trzech skalach podstawowych: Umiejętność rozwiązywania problemów, Zdolność tworzenia więzi uczuciowych oraz Stabilność emocjonalna, a także podwyższone wyniki w czynniku dodatkowym Agresywność.
Podsumowując, kwestionariusz CUIDA umożliwia wszechstronną ocenę predyspozycji rodzicielskich. Uzyskane w nim wyniki mogą też stanowić punkt wyjścia do wywiadu nie tylko z kandydatami na rodziców adopcyjnych lub zastępczych, ale także z rodzicami diagnozowanymi z różnych powodów w opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów lub w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Dane walidacyjne wskazują też na możliwość wykorzystania kwestionariusza CUIDA w doborze pracowników do ośrodków opiekuńczych.
dr Aleksandra Jaworowska
Pracownia Testów Psychologicznych
Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
Źródło:
Bermejo, F. A., Estevez, I., Garcia, M. I., Garcia-Rubio E., Lapastora, M., Parra, J. C., Polo, A., Sueiro, M. J., Velazques de Castro, F. (2016). CUIDA Kwestionariusz do oceny kandydatów na rodziców adopcyjnych, opiekunów, opiekunów prawnych i mediatorów. Podręcznik. Polska adaptacja: Aleksandra Jaworowska. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.