„Konsekwencje porażek są właściwie dobre i nie ma po co ich unikać. Gdy doświadczam niepowodzenia, to uczę się czego nie robić, albo jak coś naprawić, a to zwiększa moje zdolności. Klęski są fajne i w sumie warto działać, nawet jeśli nie ma specjalnych szans na osiągnięcie celu.” – Pod tymi zdaniami mógłby się podpisać AlphaGo, program komputerowy, który pod koniec zeszłego roku dokonał rzeczy, która wydawała się, jeszcze przez długi czas, niemożliwa dla sztucznej inteligencji. Pokonał jednego z mistrzów antycznej Chińskiej gry planszowej „Go”.
Specyfika gry „Go” polega na tym, że liczba możliwych kombinacji ułożenia figur na planszy jest większa niż szacowana liczba atomów we wszechświecie. Z tego powodu wydawało się, że przewaga obliczeniowa komputera nad człowiekiem nie będzie odgrywała w tym wypadku znaczącej roli. Kluczowa będzie ludzka intuicja mistrza, polegająca na umiejętności dostrzegania złożonych wzorców i selekcji najlepszych posunięć. Okazało się jednak, że ludzcy programiści potrafią symulować „intuicję mistrza Go” w sztucznych sieciach neuronalnych.
AlphaGo został nauczony jak się uczyć stosując prawa odkryte i opisane niegdyś przez behawiorystów. Po opanowaniu podstaw „Go” – historii milionów rozegranych gier, program zaczął rozgrywać, sam ze sobą, kolejne miliony gier, testując konsekwencje minimalnie różniących się od siebie drzew decyzyjnych. Zaprogramowano go tak, by traktował wartość informacyjną porażki na równi ze zwycięstwami. Porażka zmniejszała prawdopodobieństwo powtórzenia danej decyzji, zwycięstwo zwiększało to prawdopodobieństwo. AlphaGo wielokrotnie przegrywał z najlepszą wersją samego siebie, niestrudzenie próbował ponownie, wprowadzając subtelne zmiany, uczył się na błędach i w efekcie wykształcił unikalne strategie decyzyjne, których nigdy wcześniej nie zastosował żaden człowiek. Pokonał mistrza Lee Sedola stosunkiem 4 do 1. Mistrza, który sam podkreślał jak wiele się nauczył po tej porażce.
Kyla Haimovitz i Carol Dweck (Haimovitz & Dweck, 2016) przeprowadziły serię badań, w których pokazały w jaki sposób stosunek rodziców do niepowodzeń ich dzieci przyczynia się do tego w jaki sposób same dzieci zaczynają myśleć o swojej inteligencji i zdolnościach. Niektórzy rodzice zachowują się jak programiści AlphaGo i uznają porażki swoich dzieci za tak samo cenne jak zwycięstwa. W sytuacji niepowodzenia mówią: „To świetna okazja, by nauczyć się tego jeszcze raz i dużo lepiej. Teraz mógłbyś zdać miernie, a w przyszłości możesz dostać celujący. Co mogłabyś zrobić inaczej, czego się nauczyłaś? Fajnie, że widzisz, że nie warto śpieszyć się z odpowiedzią. Czy warto byłoby zapytać nauczyciela o pomoc następnym razem?”.
Inni rodzice mówią: „Martwię się, że Ci nie poszło na teście z matematyki, ale w końcu nie można być dobrym we wszystkim; Szkoda, że słabo wypadasz z tego przedmiotu, bardzo Ci współczuję, ale może pokaż innym, że jesteś dobra w sporcie”. Traktują porażkę jako oznakę słabości, szkodę, która wymaga współczucia i jednocześnie świadczy o nienajlepszym poziomie ukrytych, względnie stałych zdolności w danym obszarze.
Dzieci szybko przyswajają reakcje rodziców w sytuacji porażki i tworzą na ich podstawie ogólną wizję swoich zdolności. Dzieci, których rodzice traktują porażkę jako zagrożenie, traktują swoją inteligencję jako stały „ukryty byt”, który gdzieś „z wewnątrz” determinuje ich zachowania. Uczą się jak unikać sytuacji w której mogłyby ponieść porażkę i tym samym pokazać innym, że „rozumu mają mało”. Nie lubią przyznawać się do błędów, czy niezrozumienia.
Dzieci, których rodzice traktują niepowodzenia jako ciekawe sytuacje wymagające takiej samej refleksji jak zwycięstwa, traktują swoją inteligencję jako umiejętność, która rozwija się, gdy jest się wytrwałym. Takie dzieci doceniają konstruktywną krytykę, decydują się na trudniejsze zadania, które mogą zakończyć się fiaskiem. Wiedzą, że warto działać. Jedną z ważnych przyczyn ich późniejszych sukcesów, jest to, że ktoś systematycznie powtarzał im w chwili smutku: „Zawszę będę w Ciebie wierzyć, a teraz naucz się wstawać”.
Ł. Tanaś,
Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS.
Literatura cytowana
Haimovitz, K., & Dweck, C. S. (2016). What Predicts Children’s Fixed and Growth Intelligence Mind-Sets? Not Their Parents’ Views of Intelligence but Their Parents’ Views of Failure. Psychological Science, 0956797616639727. http://doi.org/10.1177/0956797616639727
[1] Batman Begins (2005) reż. Christopher Nolan.